Die observatie deed waarnemend burgemeester Magda Berndsen bij de vrijmetselaars van Sneek die zaterdag hun 200-jarig bestaan vierden. Binnenkort mogen ze de herdenkingssteen vernieuwen. Zaterdag werd het boek Het Juweeltje van Sneek gepresenteerd dat over het gebouw van de vrijmetselaars aan de Looxmagracht gaat.

Berndsen gaf toe dat zij eigenlijk ook niets wist van die twee exclusieve mannenloges: „U zegt dat een vrijmetselaar voortdurend aan zichzelf werkt. Maar de samenleving merkt daar weinig van. Wellicht kunt u daar ook aan werken”. De ceremoniemeester en broeder Henk Kuiper antwoordde enigszins gelaten: „Zichtbaarheid blijft inderdaad een spanningsveld voor de vrijmetselarij”.

Baanders tempel

Het is ‘één van de beste bewaarde geheimen van Sneek’ zo staat in een uitnodiging aan belangstellenden om een keer de bijeenkomsten bij te wonen die comparities en ritualen worden genoemd. Ook de jubileumviering was niet in het eigen gebouw, door de vrijmetselaars tempel genoemd, maar in de Doopsgezinde Kerk.

De eerste Sneker loge werd in 1818 opgericht door jonkheren en wethouders met als lijfspreuk Concordia Res Parvae Crescunt. Dat betekent zoveel als ‘eendracht brengt kleine dingen tot wasdom’. Als er in 1881 een eigen logegebouw komt, zijn er ruim zestig leden.

Eind negentiende eeuw verzakt het gebouw, waarop vrijmetselaar, architect en uitvoerder Herman Baanders in 1938 een grondige verbouwing start. De vrijmetselaars noemen hun gebouw dan ook nog steeds de Baanders tempel.

‘Daad van God’

Kort na de ingebruikneming werd het gebouw tijdens de Tweede Wereldoorlog als clubgebouw aan Nederlandse NSB’ers in Sneek toegewezen. Zij vernielden daarbij het interieur van het pand.

Toen het gebouw na de oorlog moest worden hersteld, werd Baanders boos. Hij trok kwaad de deur achter zich dicht om er nooit meer terug te komen. Hij vond dat zijn bouwwerk daar stond als ‘een daad van God’ die niet kon worden overgedaan. De tegenwoordige leden menen van wel. Logelid Hans Knoppen stelt in het jubileumboek dat de leden nu ‘zelf de bouwheer en bouwsteen zijn van de tempel’.

In de Sneker tempel ziet nog steeds het alziend oog dat boven de voorzitter van de vrijmetselaars hangt, neer op het altaar waar bijbel, passer en winkelhaak de ‘grote lichten’ vormen van de loge. Aan weerszijden staan twaalf lichtschachten met daartussen dierenriemtekens.

Geen levensbeschouwing

Toch vindt de Vrijmetselarij zelf dat het geen godsdienst, ideologie of levenbeschouwing is. Het is een manier ‘om de waarheid te ontdekken’, zo. Op de tafel licht de ruwe steen, die de mens uitdrukt. Die moet worden bekapt en gepolijst om te worden ingepast in het bouwwerk van levende stenen.

De theosofie waar de leden en oprichters nog een vurig voorstander van waren, ging in de loop der jaren teloor, zo beschrijft het jubileumboek. De twee loges tellen naar eigen opgave zestig leden. Incidenteel staan de bijeenkomsten tegenwoordig open voor belangstellenden die zich van te voren melden. Normaal gesproken hebben de ritualen (mystieke plechtigheid) een besloten karakter.

Ter gelegenheid van 200 jaar Vrijmetselarij Sneek is het boek Het juweeltje van Sneek, De Baanders Tempel uitgebracht. Eigen uitgave Info: info.loge040@vrijmetselarij.nl

Het gearrangeerde huwelijk in 1734 van Willem IV, stadhouder van Friesland en later van alle gewesten in de Republiek der Verenigde Nederlanden, met de Engelse prinses Anna van Hannover bracht de vrijmetselarij naar Leeuwarden. In Engeland ontstond de niet-religieuze en niet-politieke geestelijke stroming van vrijdenkers in 1717.

,,Een officiële loge was het niet, maar in het Leeuwarder Stadhouderlijk Hof waren Engelse leden van de hofhouding van het paar bezig met vrijmetselaarsrituelen’’, vertelt Marchienes Geersing, eigenaar van Het Andere Museum (van oldtimers tot kant) in een voormalig Leeuwarder singelpakhuis. ,,De hof- en hoofdkok Vincent la Chapelle richtte later in Den Haag, waar Willem naartoe verhuisde, de eerste loge op.’’

Expositie

Het jaar van de Culturele Hoofdstad, met veel aandacht ook voor Willem IV’s moeder Maria Louise van Hessen-Kassel (Marijke Muoi), was voor Geersing aanleiding 300 jaar vrijmetselarij te belichten. De 72-jarige oud-universiteitsbestuurder en ex-directeur van telecom- en energiebedrijven is sinds 2010 lid van vrijmetselaarsloge Viglius.

Hij benadrukt dat de expositie een samenwerkingsverband is van de 18 loges in Noord-Nederland (8 in Friesland). Van de Groninger (6) en Drentse loges (4) zijn aparte vitrines met materialen ingericht.

Rond de tempels van de vrijdenkers hangt geheimzinnigheid. De metselaar ontmomd, een ‘verradersboekje’ uit 1804 van een uitgetreden logelid, getuigt daarvan. Tegenwoordig is er openheid over ritualen en samenkomsten.

Openheid

,,Bezoekers van de expositie zijn verrast door de openheid en dat ze niet worden ingepakt met een glad verhaal’’, zegt Geersing. Het grootste deel van de collectie is zijn eigendom. Hij leende de schotten en pilaren van de minitempel van de landelijke orde.

In het tempeltje ligt een bijbel, die zoals bij vrijmetselaars hoort opengeslagen is bij het begin van het Johannes-evangelie. ,,Maar het mag ook een koran, de thora of het mensenrechtencharter van de humanisten zijn.’’ De niet-dogmatische vrijmetselaars gebruiken teksten uit alle wijsheidsliteratuur.

In de tempelruimte met hemellichamen en sterrenbeelden rondom staan de kandelaars wijsheid, kracht en schoonheid voor het lichtspel. Dt belangrijke ritueel wordt geleid door de Achtbare Meester. Een ruwe en een gepolijste steen staan symbool voor ontwikkeling. De leden proberen door zichzelf te verbeteren ook voor anderen meer te betekenen.

Meesterschap

Leden kunnen zich via de stadia leerling-gezel-meester opwerken. De symbolen van de vrijmetselarij – onder andere winkelhaak, passer, maatstok en twee zuilen – zijn op oude klokken en schilderijen in de expositie te zien met in het midden vaak het ‘alziend oog’, dat al of niet in verband kan worden gebracht met God.

De Leeuwarder museumeigenaar is zelf al met vervolggraden van het meesterschap bezig. Dat zijn de Schotse (gericht op deugden) en Yorkshire-rites (Bijbels-oudtestamentische verdieping). Hij is lid van de Protestantse Kerk, maar niet erg actief.

Trots is hij op een grote replica van een tijdlijn van de ontwikkeling van de vrijmetselarij, afgezet tegen de Nederlandse en Europese historie. Daarop is ook te zien dat er ooit nauwe banden waren met het huis van Oranje-Nassau. Inmiddels zijn die er niet meer.

Muziek

Muziek is belangrijk voor vrijmetselaars, al zijn het meer luisteraars dan zangers. Haydn, Mozart, Sibelius, maar ook jazzlegende Duke Ellington behoorden tot de broederschap. Hun muziek kan worden beluisterd. Maar ook die van de moderne Groningse groep Freestone.

Ook de Friese socialistische strijder en politicus Piter Jelles Troelstra, en de onlangs overleden astronaut Buzz Aldrin worden geëerd met een portret. De laatste plantte een vrijmetselaarsvlag op de maan en vierde er heilig avondmaal bij.

Geersing staat wat langer stil bij foto’s van de autotycoons André Citroën en Henry Ford, beiden vrijmetselaars. ,,Mijn oldtimerauto’s zijn met de kantcollectie van mijn vrouw de hoofdonderdelen van dit verzamelingenmuseum. Ook onze Maria Louise-stijlkamer en Mata Hari-tentoonstelling hebben relatie met de vrijmetselarij.’’